تحولات شتابان فناوری اطلاعات و ارتباطات، داده را به یکی از ارزشمندترین سرمایه‌های استراتژیک کشورها تبدیل کرده است. در این میان، حکمرانی مطلوب مستلزم وجود نظامی کارآمد برای مدیریت داده و ایجاد بسترهای امن تبادل اطلاعات است. در این ویدئو دکترمهرداد خداوردیان با بررسی اهمیت داده‌ها، چالش‌های حکمرانی داده در ایران و جایگاه امنیت سایبری، نشان می‌دهد که هم‌افزایی این دو حوزه می‌تواند زمینه‌ساز توسعه پایدار، ارتقای کیفیت خدمات عمومی و افزایش اعتماد عمومی شود.
داده‌ها به‌عنوان پایه و نقطه آغاز زنجیره مدیریت دانش، نقشی بنیادین در تصمیم‌گیری‌های کلان، توسعه اقتصادی و پیشرفت فناوری ایفا می‌کنند. مسیر ارزش‌آفرینی از داده، با پردازش و تبدیل آن به اطلاعات، دانش و نهایتاً خرد، امکان‌پذیر می‌شود. در شرایط کنونی جهان، کشوری که بر داده‌های خود تسلط داشته و توانایی تولید و بهره‌برداری مؤثر از آن را پیدا کند، در عرصه رقابت بین‌المللی پیشتاز خواهد بود.
اهمیت حکمرانی داده
حکمرانی داده به معنای تدوین و اجرای سیاست‌ها، فرآیندها و استانداردهایی است که چرخه حیات داده را از مرحله تولید تا پردازش، تبادل و نگهداری مدیریت می‌کند. در ایران، یکی از چالش‌های اساسی، ضعف در این حوزه است. نبود پروتکل‌های مشخص برای تبادل داده میان دستگاه‌های مختلف، کاستی‌های سیاست‌گذاری و آیین‌نامه‌ها، و نگرش انحصارگرایانه به داده‌ها، باعث شده است ظرفیت‌های موجود به‌طور کامل بالفعل نشود. این رویکرد انحصاری، هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت به‌عنوان منبع قدرت تلقی شود، اما در بلندمدت مانعی جدی بر سر راه نوآوری، کارآمدی و توسعه ملی خواهد بود.
تبادل داده و ارتقای کیفیت خدمات عمومی
تجربه کشورهای پیشرو نشان می‌دهد که جریان سیال و قاعده‌مند داده‌ها، ضمن افزایش سرعت و کیفیت خدمات عمومی، هزینه‌های اجرایی را نیز کاهش می‌دهد. برای تحقق این امر، لازم است نظام طبقه‌بندی داده‌ها به‌صورت دقیق تعریف شود، سطوح دسترسی مشخص گردد و زیرساخت‌های تبادل داده به شکل یکپارچه ایجاد شود. شبکه ملی اطلاعات می‌تواند به‌عنوان بستر اصلی این تبادل نقش‌آفرینی کند، مشروط بر آنکه سازوکارهای حقوقی، فنی و مدیریتی آن به‌طور کامل و هماهنگ طراحی و اجرا شود.
برنامه‌های ملی و ضرورت هم‌افزایی بخش‌ها
اجرای پروژه‌های کلان ملی در حوزه حکمرانی داده، اقدامی راهبردی برای جبران ضعف‌های موجود است. برنامه هفتم توسعه کشور با پیش‌بینی محور «تحول دیجیتال و حکمرانی داده» و تعیین متولیان مشخص (از جمله سازمان نظام رایانه‌ای کشور در حوزه فناوری اطلاعات ) همراه با تخصیص منابع مالی، گامی مهم در این مسیر برداشته است. چنین اقداماتی، علاوه بر توسعه زیرساخت‌های دیجیتال، به حفظ و بهره‌گیری از ظرفیت نخبگان داخلی کمک کرده و از مهاجرت نیروهای متخصص جلوگیری می‌کند.
امنیت سایبری به‌عنوان پیش‌شرط حکمرانی داده
با وجود مزایای فراوان تبادل داده، عدم توجه به امنیت سایبری می‌تواند تبعات سنگینی در پی داشته باشد. امنیت سایبری، لایه‌ای حفاظتی برای تضمین محرمانگی، صحت و دسترس‌پذیری داده‌ها فراهم می‌کند و اعتماد عمومی به سیستم‌های دیجیتال را شکل می‌دهد. توسعه تدابیر امنیتی باید پیش از بهره‌برداری گسترده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء صورت گیرد. ایجاد سامانه‌های پایش، پاسخ سریع به تهدیدات و ارتقای فرهنگ امنیتی در میان کاربران و سازمان‌ها، بخشی ضروری از این فرآیند است.
امنیت سایبری و شبکه ملی اطلاعات
ارتباط تنگاتنگ میان امنیت سایبری و شبکه ملی اطلاعات ایجاب می‌کند که ملاحظات امنیتی همگام با طراحی و پیاده‌سازی این شبکه پیش برود. اگر تدابیر امنیتی به‌صورت گام‌به‌گام و متناسب با رشد شبکه اعمال شوند، نگرانی‌ها درباره تهدیدات خارجی و داخلی کاهش یافته و بستر مطمئنی برای توسعه خدمات دیجیتال ملی فراهم می‌شود.
جمع بندی
حکمرانی مطلوب در عصر دیجیتال بدون ترکیب مؤثر دو مؤلفه «حکمرانی داده» و «امنیت سایبری» امکان‌پذیر نیست. داده‌ها به‌عنوان سوخت تحول دیجیتال، پیش‌نیاز هرگونه نوآوری فناورانه هستند و امنیت سایبری به‌عنوان سپر محافظ، پایداری و اعتمادپذیری این فرایند را تضمین می‌کند. همگرایی این دو حوزه نه‌تنها موجب افزایش کارآمدی و شفافیت نظام حکمرانی می‌شود، بلکه جایگاه کشور را در عرصه بین‌المللی ارتقا می‌دهد و مسیر توسعه پایدار را هموار می‌سازد.
