«پساجنگ»؛ برنامه‌ای ویژه با محور آینده ایران پس از جنگ ایران و رژیم صهیونیستی، با حضور استادان برجسته و مسئولان ارشد، همراه با تحلیل‌های عمیق و آینده‌پژوهانه در این قسمت میکائیل بیژنی با دکتر حسین سلیمی به گفتگو می نشیند
واقعیت‌ها و روایت‌ها در سیاست بین‌الملل
یکی از مسائل مهم در روابط بین‌الملل تفاوت میان واقعیت و روایت است. پرسش اصلی این است که آیا آنچه رخ می‌دهد همان واقعیت است یا آنچه روایت می‌کنیم؟ دکتر حسین سلیمی معتقد است که این پرسش نیازمند ورود به اعماق پدیده‌های اجتماعی است، زیرا تصویر یک اتفاق در ذهن جهانیان، جامعه داخلی و تصمیم‌گیرندگان می‌تواند با واقعیت تفاوت داشته باشد.
مثلاً در مواجهه با حوادث بین ایران و اسرائیل، روایت‌های مختلف در ذهن مردم و سیاست‌گذاران شکل می‌گیرد. اینکه کدام روایت غالب شود، نقش تعیین‌کننده‌ای در سرنوشت دارد. دنیای سیاست نه تنها شامل کنش و واکنش مستقیم میان کشورهاست، بلکه بخشی از آن در چارچوب سیستم بین‌المللی گسترده‌تری رخ می‌دهد که باید جایگاه خود را در آن شناسایی کنیم.
بنابراین سیاستگذاری موفق نیازمند توجه به تمامی ابعاد سیستم بین‌المللی و اثرگذاری روایت‌ها است. از جمله نمونه‌های تاریخی، مواجهه چین و ویتنام با امریکا نشان می‌دهد که بازاندیشی در جایگاه خود در نظام بین‌الملل و بهره‌گیری از فرصت‌ها، می‌تواند مسیر توسعه و امنیت پایدار را هموار کند.
نظم نوین بین‌المللی و جایگاه ایران
دکتر حسین سلیمی معتقد است که جهان در حال حرکت به سمت نظام بین‌المللی نوینی است که فقط محدود به روابط سیاسی و نظامی میان قدرت‌های بزرگ نیست، بلکه حوزه‌های اقتصادی، علمی، فناوری و روایت‌های کلان را نیز شامل می‌شود. در این مسیر، ایران باید جایگاه خود را پیدا کند و کنش و واکنش‌ها را با درک سیستم بین‌المللی مدیریت کند.
نمونه تاریخی چین و ویتنام نشان می‌دهد که با بازاندیشی و بهره‌گیری از موقعیت تاریخی می‌توان جایگاهی پایدار در نظام بین‌الملل به دست آورد. ایران نیز می‌تواند با اتکا به اقتدار مردم، قدرت نظامی و توانمندی‌های داخلی، جایگاه خود را بازتعریف کند.
یکی از پیشنهادات مطرح‌شده ایجاد یک نظام امنیتی نوین در منطقه است که ایران با همکاری کشورهای منطقه مانند ترکیه، عربستان و مصر بتواند امنیت دسته‌جمعی و پایدار ایجاد کند. این رویکرد می‌تواند جایگاه ایران را در منطقه و نظام بین‌الملل تثبیت کند و به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور کمک نماید.
استقلال، خودکفایی و تنوع روابط بین‌المللی
دکتر حسین سلیمی تأکید می‌کند که ایران در جریان اخیر نشان داد که استقلال خود را حفظ کرده و با وجود وابستگی به برخی کشورها، توانسته خودکفایی نسبی در حوزه‌های اقتصادی، نظامی و فناوری ایجاد کند. توانمندی‌هایی مانند تولید مواد غذایی، قدرت موشکی و زیرساخت‌های اینترنتی نمونه‌هایی از این خودکفایی است.
با این حال، برای حضور پایدار در اقتصاد و فناوری جهانی، ایران نیازمند تعامل با دیگر کشورها و تنوع روابط بین‌المللی است. رابطه نزدیک با چین و روسیه یک عامل بازدارنده است، اما نمی‌تواند جایگزین حضور در چرخه‌های اقتصادی جهانی شود.
تجربه تاریخی نشان می‌دهد که بازگشت ایران به زنجیره‌های ارزش جهانی و بهره‌گیری از سرمایه‌های ایرانیان مقیم خارج از کشور می‌تواند منابع انسانی و مالی کشور را تقویت کند. این رویکرد، فرصتی برای بازیابی جایگاه کشور و استفاده از سرمایه‌های فکری و اقتصادی در مسیر توسعه است.
تهدیدات تجزیه و اهمیت انسجام ملی
دکتر حسین سلیمی تأکید دارد که اسرائیل به دنبال تجزیه ایران است و این موضوع مستند و مبتنی بر گزارش‌های رسمی است. با این حال، جامعه ایران، نظام سیاسی و نخبگان اجتماعی و سیاسی کشور، مقابله با این سناریو را دشوار خواهند کرد. تهدید تجزیه، هرچند جدی، با انسجام ملی، استراتژی هوشمندانه و حضور نخبگان، قابل مدیریت است.
شواهد تاریخی و تحلیلی نشان می‌دهد که ایران دارای ساختار قوام‌یافته و تمدن کهن است و پیش‌بینی تجزیه آن به سادگی امکان‌پذیر نیست. از این رو، انسجام اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور کلید مقابله با تهدیدات خارجی است.
همچنین، شعار جمهوری اسلامی ایران «نه شرقی، نه غربی» نشان‌دهنده سیاست خارجی مستقل کشور است که پس از جنگ اخیر نیز جایگاه آن به وضوح مشاهده شد. ایران توانسته مواضع مستقل خود را حفظ کند و از وابستگی مستقیم به قدرت‌های بزرگ پرهیز نماید.
نقش دانشگاه در تربیت نسل آینده
دکتر حسین سلیمی معتقد است که امید اصلی به دانشگاه است. دانشگاه‌ها و اساتید برجسته در علوم انسانی، عقلانیت رهایی‌بخش را به جامعه تزریق می‌کنند و توانایی ارائه راه‌حل‌های عملی در بحران‌ها را دارند. رشد نخبگان جوان علمی، انتشار مقالات و ارائه پیشنهادهای اجرایی نمونه‌هایی از اثرگذاری دانشگاه است.
با وجود خروج بخشی از نخبگان و ضعف جذب آن‌ها در سیستم بوروکراتیک، دانشگاه‌ها توانسته‌اند پایه‌ای قوی برای توسعه دانش و توانمندسازی منابع انسانی ایجاد کنند. سرمایه‌های فکری و مالی خارج از کشور نیز با بازیابی جایگاه ایران قابل جذب خواهد بود.
توسعه دانشگاه‌ها و حمایت از نخبگان، کلید مقابله با بحران‌ها، تثبیت اقتدار ملی و بهره‌گیری از فرصت‌های تاریخی در نظام بین‌الملل است.
جمع‌بندی
در این گفتگو، دکتر حسین سلیمی بر اهمیت نقش دانشگاه‌ها در تربیت نسل آینده، تفاوت میان واقعیت و روایت در سیاست بین‌الملل، ضرورت بازاندیشی جایگاه ایران در نظام بین‌الملل نوین، ایجاد نظم امنیتی نوین در منطقه، استقلال و خودکفایی کشور و تهدیدات تجزیه تأکید کرد. ایشان معتقد است که با بهره‌گیری از منابع داخلی، نخبگان علمی و فرصت‌های تاریخی، ایران می‌تواند جایگاه مستقل و پایدار خود را در نظام جهانی تثبیت کند و از تهدیدها و فرصت‌ها به نفع توسعه کشور بهره ببرد.
